1. Truy cứu trách nhiệm pháp lý là gì?
Truy cứu trách nhiệm pháp lý là quá trình sử dụng các biện pháp cưỡng chế của nhà nước để xử lý những chủ thể vi phạm pháp luật. Điều này có nghĩa là những biện pháp cưỡng chế này sẽ mang đến những hậu quả không mong muốn cho chủ thể vi phạm pháp luật, bao gồm việc tước đoạt và gây thiệt hại đến các quyền, tự do và lợi ích của chủ thể đó.
Trong đó, trách nhiệm pháp lý được hiểu là hậu quả bất lợi mà một cá nhân hay pháp nhân phải nhận khi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật hoặc không thực hiện hay thực hiện không đủ hành vi mà pháp luật đề ra.
Trách nhiệm pháp lý luôn gắn liền với sự cưỡng chế của nhà nước bằng các chế tài do pháp luật quy định.
Ví dụ của truy cứu trách nhiệm pháp lý
Trong trường hợp vi phạm giao thông: Giả sử ông A lái xe vượt đèn đỏ và gây ra tai nạn giao thông, gây thương tích cho ông B. Trong trường hợp này, các cơ quan có thẩm quyền sẽ tiến hành truy cứu trách nhiệm pháp lý đối với ông A.
Quá trình truy cứu trách nhiệm pháp lý trong trường hợp này có thể bao gồm những bước sau đây:
Thu thập bằng chứng: Các nhân chứng chứng kiến vụ tai nạn, camera an ninh trên đường, camera hành trình hoặc chứng cứ khác có thể được sử dụng để thu thập bằng chứng về hành vi vi phạm của ông A và hậu quả của hành vi đó.
Điều tra: Cơ quan công an sẽ tiến hành điều tra để xác định danh tính và thông tin liên quan đến người lái xe A từ đó thu thập thêm thông tin về vụ tai nạn và đánh giá mức độ vi phạm pháp luật.
Khởi tố: Dựa trên kết quả điều tra thu thập được, cơ quan công an và viện kiểm sát có thể quyết định khởi tố người lái xe A vi phạm trước tòa án. Người lái xe A sẽ được thông báo về các cáo buộc của viện kiểm sát.
Xét xử: Vụ án sẽ được đưa ra xét xử trước tòa án, cơ quan điều tra sẽ tiến hành lập luận, trình bày các bằng chứng đối với vi phạm của ông A. Tòa án sẽ đưa ra phán quyết liệu người lái xe A có phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi của mình hay không.
Chế tài xử phạt: Nếu ông A được tuyên án có tội, ông A có thể phải chịu những chế tài xử phạt sau: phạt tiền, tước giấy phép lái xe, và có thể phải đền bù thiệt hại cho ông B là nạn nhân của vụ tai nạn.
Qua quá trình truy cứu trách nhiệm pháp lý trong trường hợp này, hành vi vi phạm giao thông được xác định, người vi phạm là ông A chịu trách nhiệm pháp lý và chịu hậu quả với hành vi vi phạm.
2. Cơ sở để truy cứu trách nhiệm pháp lý là gì?
Cơ sở để truy cứu trách nhiệm pháp lý được căn cứ vào một số yếu tố khác nhau:
2.1 Căn cứ vào yếu tố thuộc mặt khách quan
Các yếu tố thuộc mặt khách quan bao gồm những hành vi vi phạm pháp luật để lại hậu quả tiêu cực cho xã hội và quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại gây nên cho xã hội.
2.2 Căn cứ vào chủ thể vi phạm pháp luật
Chủ thể là cá nhân, pháp nhân có năng lực trách nhiệm pháp lý và có hành vi vi phạm. Mỗi loại vi phạm đều được quy định khác nhau về chủ thể vi phạm pháp luật.
2.3 Căn cứ vào mặt chủ quan của vi phạm pháp luật
Mặt chủ quan gồm: Lỗi, động cơ vi phạm và mục đích vi phạm.
Lỗi vi phạm có thể là lỗi vô ý hoặc lỗi cố ý. Động cơ vi phạm là lý do khiến chủ thể thực hiện hành vi vi phạm. Mục đích vi phạm là kết quả của hành vi vi phạm.
2.4 Căn cứ vào khách thể của vi phạm pháp luật
Khách thể của vi phạm pháp luật là quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ, nhưng bị xâm phạm do hành vi vi phạm pháp luật của cá nhân hay pháp nhân phạm tội.
3. Phân loại trách nhiệm pháp lý
3.1 Trách nhiệm pháp lý dân sự
Trách nhiệm pháp lý dân sự là hậu quả mà chủ thể phạm tội phải chịu khi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật dân sự, nhằm khắc phục hậu quả và đền bù thiệt hại do hành vi của mình gây ra.
Trách nhiệm này có thể bao gồm nghĩa vụ bồi thường thiệt hại, trả lại trạng thái ban đầu hoặc thực hiện các biện pháp khác nhằm khôi phục quyền cũng như lợi ích của người bị hại. Trách nhiệm pháp lý dân sự được quy định tại Bộ luật Dân sự, Bộ luật tố tụng Dân sự hoặc những luật khác có liên quan.
Ví dụ: A và B cùng ký hợp đồng chuyển nhượng tài sản, cả hai đã hẹn ngày giao nhận tài sản nhưng đến ngày hẹn A không giao tài sản cho B, khiến B không có tài sản để sử dụng gây nên thiệt hại nặng nề. B khởi kiện A yêu cầu bồi thường thiệt hại.
3.2 Trách nhiệm pháp lý hình sự
Trách nhiệm pháp lý hình sự là hậu quả mà cá nhân hay pháp nhân phải chịu khi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật hình sự và gây ra hậu quả pháp lý nghiêm trọng.
Tùy vào mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm sẽ có các biện pháp cưỡng chế và hình phạt khác nhau như án phạt tiền, án treo, án tù và các biện pháp khác do cơ quan có thẩm quyền quy định. Trách nhiệm hình sự được quy định tại Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự hoặc những luật khác có liên quan.
Ví dụ: C chống người thi hành công vụ và gây tử vong cho người thi hành công vụ. Hành vi này của C sẽ bị cơ quan có thẩm quyền truy tố và Tòa án sẽ căn cứ vào các tình tiết vụ án mà ra bản án quyết định hình phạt cho C.
3.3 Trách nhiệm pháp lý hành chính
Trách nhiệm pháp lý hành chính là trách nhiệm tuân thủ và thực hiện các nghĩa vụ được quy định bởi pháp luật hành chính. Trách nhiệm pháp lý hành chính bao gồm các biện pháp như khiển trách, cảnh cáo, phạt tiền, cách chức, buộc thôi việc, và những biện pháp tương tự.
Thẩm quyền áp dụng các biện pháp hành chính thường thuộc về Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã, phường, thị trấn; Tòa án nhân dân cấp Huyện, và những cá nhân, tổ chức khác được quy định trong các luật liên quan.
Ví dụ: E tham gia giao thông nhưng vượt đèn đỏ và không đội mũ bảo hiểm bị xử phạt hành chính bằng hình thức phạt tiền.
3.4 Trách nhiệm pháp lý kỷ luật
Trách nhiệm pháp lý kỷ luật là kết quả pháp lý mà cán bộ, công chức, viên chức phải gánh chịu khi họ vi phạm các quy tắc, nghĩa vụ hoặc kỷ luật trong quá trình hoạt động công vụ, hoặc vi phạm pháp luật mà không đạt đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Luật Cán bộ, công chức và các luật khác có liên quan quy định về việc xử lý kỷ luật với cán bộ, công chức, viên chức.
Ví dụ: N là công chức, tự ý nghỉ việc quá 5 ngày gây ảnh hưởng đến công việc và uy tín của cơ quan đang làm việc. Hành vi của N sẽ bị cơ quan làm việc xử lý kỷ luật.
4. Mục đích của việc truy cứu trách nhiệm pháp lý là gì?
Mục đích chính của việc truy cứu trách nhiệm pháp lý là để bảo vệ trật tự pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức trong xã hội từ đó đảm bảo một môi trường mà các quan hệ trong xã hội tuân thủ và tôn trọng pháp luật.
Việc truy cứu trách nhiệm pháp lý đòi hỏi cơ quan có thẩm quyền phải xác định và xem xét về hành vi vi phạm, để có những đánh giá cũng như áp dụng quyền lực của họ. Mục tiêu cuối cùng là để những cá nhân hay tổ chức vi phạm phải chịu hậu quả trước việc làm của họ hoặc sửa chữa những hậu quả mà họ gây nên.
Việc truy cứu trách nhiệm pháp lý cũng đảm bảo công bằng và công lý được thực thi. Truy cứu trách nhiệm pháp lý đảm bảo rằng những người vi phạm pháp luật phải chịu trách nhiệm và đối mặt với hậu quả pháp lý tương ứng với hành vi và hậu quả mà họ gây nên. Điều này góp phần xây dựng một xã hội công bằng nơi mà mọi người được đối xử bình đẳng về quyền và nghĩa vụ trước pháp luật.
Trên đây là khái niệm về trách nhiệm pháp lý, cơ sở để truy cứu trách nhiệm là gì? cũng như mục đích của việc truy cứu trách nhiệm pháp lý. Việc truy cứu trách nhiệm pháp lý nhằm đảm bảo tuân thủ pháp luật, xây dựng nền công bằng và thượng tôn pháp luật trong xã hội.
