Cách đọc kết quả tinh dịch đồ? Ý nghĩa các thông số xét nghiệm

Phân tích tinh dịch là một xét nghiệm chẩn đoán quan trọng, phổ biến ở nam giới, nhằm xác định các tình trạng như: số lượng tinh trùng thấp, khả năng di chuyển kém và hình thái bất thường của tinh trùng… Từ đó chẩn đoán, đánh giá mức độ thụ thai, cải thiện khả năng sinh sản. Vậy đọc kết quả tinh dịch đồ như thế nào? Các thông số xét nghiệm có ý nghĩa gì? Bài viết sau đây được bác sĩ Trần Huy Phước, khoa Nam học, Trung tâm Tiết niệu - Thận học - Nam khoa, BVĐK Tâm Anh TP.HCM giải thích cặn kẽ hơn về vấn đề này

.

Hiểu chính xác về kỹ thuật xét nghiệm tinh dịch đồ

Xét nghiệm tinh dịch đồ là kỹ thuật kiểm tra mẫu tinh dịch dưới kính hiển vi. Kỹ thuật này giúp đánh giá số lượng, khả năng hoạt động và hình dạng tinh trùng. (1)

Tinh dịch là chất lỏng đặc, màu trắng, tiết ra từ dương vật khi nam giới đạt cực khoái khi quan hệ tình dục (hiện tượng xuất tinh). Trong tinh dịch chứa tinh trùng, các tế bào này được tạo ra trong cơ quan sinh sản nam giới và chứa vật liệu di truyền cần thiết để duy trì nòi giống.

Nam giới và bạn tình không thể mang thai có thể do tinh dịch hoặc tinh trùng gặp vấn đề. Số lượng tinh trùng thấp, tinh trùng dị dạng hoặc di chuyển không đúng cách có thể gây vô sinh. Xét nghiệm và phân tích tinh dịch đồ giúp kiểm tra và phát hiện những khiếm khuyết, từ đó có phương án điều trị thích hợp.

Bên cạnh đó, kỹ thuật xét nghiệm này cũng được sử dụng để kiểm tra việc thắt ống dẫn tinh có thành công hay không. Thắt ống dẫn tinh là một thủ thuật được thực hiện để ngừa thai. Việc thắt ống dẫn tinh sẽ ngăn chặn đường dẫn tinh từ tinh hoàn tới dương vật. Xét nghiệm tinh dịch đồ thường được thực hiện từ 8 - 16 tuần sau khi thắt ống dẫn tinh để đảm bảo tinh dịch không có tinh trùng.

Yếu tố ảnh hưởng đến kết quả tinh dịch đồ

Có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến kết quả tinh dịch đồ, do đó, người bệnh cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ. Những yếu tố tác động gồm: (2)

1. Tác nhân ảnh hưởng trực tiếp đến số lượng và chất lượng tinh trùng

• Căng thẳng, thiếu hụt dinh dưỡng, suy giảm testosterone, hút thuốc lá thường xuyên, lạm dụng chất kích thích,… là những yếu tố tác động đến chất lượng tinh trùng.
• Bảo quản tinh dịch không tốt có thể làm chết hoặc giảm khả năng vận động của tinh trùng.
• Khi thủ dâm để lấy mẫu sẽ xảy ra một số trường hợp như xuất tinh không hoàn toàn, khiến bệnh phẩm thu được ít tinh trùng, từ đó dẫn tới kết quả sai lệch.
• Tránh hoạt động tình dục trong 3-7 ngày trước khi lấy mẫu.

2. Yếu tố tác động đến kết quả tinh dịch đồ

• Nên tiến hành xét nghiệm tinh dịch đồ trong 15-30 phút và không quá 60 phút.
• Hồng cầu, bạch cầu trong tinh dịch có thể ảnh hưởng đến việc phân tích và đánh giá tinh trùng.
• Mẫu bệnh phẩm không được bảo quản ở nhiệt độ 37 độ C sẽ ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.
• Hóa chất không chất lượng cũng ảnh hưởng đến tỷ lệ tinh trùng.
• Phòng xét nghiệm không vô khuẩn, trang thiết bị không được bảo dưỡng cũng tác động đến kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ.

Giá trị tham chiếu tinh dịch đồ bình thường theo WHO

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 1 lần xuất tinh được coi là bình thường nếu ít nhất 1,4ml tinh dịch chứa hơn 16 triệu tinh trùng trên mỗi ml tinh dịch. Trong số này, ít nhất 30% tinh trùng bơi về phía trước và ít nhất 4% có hình dạng bình thường.

Nếu phân tích tinh dịch có kết quả bất thường và không đáp ứng tiêu chí của WHO thì cần có biện pháp can thiệp. Giá trị tham chiếu của WHO qua các năm có thể thay đổi, tuy nhiên tiêu chí về nồng độ tinh trùng vẫn giữ nguyên trong thời gian dài, cụ thể phải có ít nhất 16 triệu tế bào tinh trùng mỗi ml và thể tích xuất tinh ít nhất là 1,4 ml.

Hướng dẫn của WHO dựa trên nhóm nam giới sinh con trong vòng 1 năm hoặc ít hơn)

Tham số Giới hạn tham chiếu Thể tích tinh dịch (ml) 1,4ml trở lên Tổng số lượng tinh trùng 39 triệu trở lên Nồng độ tinh trùng 16 triệu mỗi ml trở lên Chuyển động tiến tới (%) 30% trở lên Sức sống (%) 54% trở lên Hình thái tinh trùng (%) 4% trở lên

Ý nghĩa các thông số quan trọng trong kết quả tinh dịch đồ

Dựa vào các thông số quan trọng trong kết quả xét nghiệm, bác sĩ sẽ phân tích và kết luận kết quả tinh dịch đồ có bình thường hay không, từ đó lên phương án điều trị phù hợp. Ý nghĩa của các thông số quan trọng gồm:

1. Tổng số tinh trùng di động

Cho biết tỷ lệ tinh trùng đang di chuyển về phía trước để thụ tinh, gồm:

• Di động tiến tới chậm, tiến tới nhanh.
• Di động tại chỗ.

2. Hình dạng tinh trùng bình thường

Số lượng tinh trùng có hình dạng bình thường. Tinh trùng có hình dạng bất thường sẽ không thể thụ tinh với trứng.

3. Tỉ lệ sống của tinh trùng

Phần trăm tinh trùng sống trong mẫu.

4. Độ pH

Mô tả độ axit của tinh dịch. Độ axit bất thường có thể làm chết hoặc ảnh hưởng đến khả năng di chuyển của tinh trùng.

5. Lượng tinh dịch có trong mẫu (đơn vị tính ml)

Là một đơn vị đo lường khả năng sản xuất tinh trùng của nam giới và được đo bằng đơn vị milliliter (ml)

6. Nồng độ tinh trùng

Số lượng tinh trùng trên mỗi ml tinh dịch.

7. Tế bào bạch cầu

Cho thấy dấu hiệu viêm, nhiễm trùng.

Một số thuật ngữ thường nghe liên quan đến kết quả tinh dịch đồ

1. Asthenozoospermia - Tinh trùng yếu

Asthenozoospermia là thuật ngữ dùng để chỉ khả năng vận động của tinh trùng suy giảm. Có nhiều nguyên nhân gây Asthenozoospermia gồm: (3)

• Viêm: viêm tuyến tiền liệt có thể làm giảm khả năng vận động của tinh trùng. Các vi sinh vật gây ảnh hưởng trực tiếp đến tinh trùng, làm chậm tốc độ và khả năng xâm nhập vào chất nhầy cổ tử cung.
• Varicocele: ở tình trạng này, các tĩnh mạch bên trong bìu to ra. Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến gây Asthenozoospermia.
• Bất thường về nhiễm sắc thể: sự bất thường của nhiễm sắc thể giới tính không chỉ ảnh hưởng đến số lượng mà còn tác động đến khả năng di chuyển của tinh trùng, từ đó tăng nguy cơ vô sinh.
• Yếu tố miễn dịch: kháng thể kháng tinh trùng cản trở hoạt động của tinh trùng theo nhiều cách khác nhau.
• Lối sống và môi trường: thói quen sinh hoạt không lành mạnh ảnh hưởng lớn đến khả năng vận động của tinh trùng.

2. Teratozoospermia - Tinh trùng dị dạng

Teratozoospermia là tình trạng số lượng lớn tinh trùng có hình dạng bất thường, tỷ lệ thường vượt quá 96%. Teratozoospermia có thể dẫn đến vô sinh vì tinh trùng gặp khó khăn trong việc xâm nhập và thụ tinh với trứng.

3. Cryptozoospermia - Tinh trùng ít (ẩn tinh)

Cryptozoospermia là tình trạng có rất ít tinh trùng trong mẫu tinh dịch, kỹ thuật viên xét nghiệm phải tìm kiếm rất kỹ mới phát hiện được. Tình trạng này còn được gọi là “vô tinh ảo”, bởi có rất ít tinh trùng trong tinh dịch nên rất khó tìm và dễ bị bỏ sót.

4. Azoospermia - Không có tinh trùng

Azoospermia là tình trạng không có tinh trùng khi xuất tinh. Đây được xem là một dạng vô sinh nghiêm trọng. Các nguyên nhân phổ biến nhất gây azoospermia gồm:

• Cơ quan sinh dục nam bị dị tật bẩm sinh.
• Rối loạn di truyền.
• Tắc nghẽn ống dẫn tinh.

Một số bệnh lây truyền qua đường tình dục không được điều trị có thể gây tắc nghẽn dẫn đến vô tinh. Azoospermia cũng có thể xảy ra sau điều trị ung thư tinh hoàn hoặc nhiễm trùng viêm tinh hoàn quai bị.

5. Oligozoospermia - Số lượng tinh trùng thấp

Oligozoospermia biểu hiện số lượng tinh trùng thấp. Khi số lượng thấp, các vấn đề khác liên quan đến sức khỏe tinh trùng cũng xuất hiện. Có nhiều nguyên nhân ảnh hưởng đến số lượng tinh trùng, gồm:

• Rối loạn di truyền.
• Mất cân bằng nội tiết tố.
• Tiền sử điều trị ung thư.
• Bất thường ở cơ quan sinh sản.
• Nhiễm trùng đường sinh sản.
• Tinh hoàn ẩn.
• Bệnh tiểu đường không được điều trị.

Điều kiện môi trường, tiếp xúc với công việc và lựa chọn lối sống cũng có thể gây số lượng tinh trùng thấp. Chẳng hạn như tiếp xúc với hóa chất độc hại tại nơi làm việc, hút thuốc, béo phì hoặc sử dụng chất kích thích. Trong một số trường hợp, thay đổi lối sống có thể cải thiện số lượng tinh trùng.

Hướng dẫn cách đọc kết quả tinh dịch đồ chi tiết

1. Kết quả tinh dịch đồ bình thường

• Hình dạng tinh trùng: ít nhất 4% tinh trùng có hình dạng bình thường.
• Sức sống: đảm bảo ít nhất 54% tế bào tinh trùng sống sót.
• Sự chuyển động của tinh trùng: ít nhất 30% tinh trùng có chuyển động bình thường về phía trước.
• Độ pH: tinh dịch có độ pH trong khoảng từ 7,2 - 7,8.
• Thể tích tinh dịch: lớn hơn 1.4 ml/lần xuất tinh.
• Số lượng tinh trùng: lớn hơn 39 triệu tinh trùng/ml.
• Màu sắc tinh dịch: tinh dịch bình thường có màu trắng sữa, trắng xám, đôi khi màu vàng.
• Các tế bào lạ: số lượng bạch cầu dưới 1.000.000/ml tinh dịch.

2. Kết quả tinh dịch đồ yếu

1. Hình dạng tinh trùng: tỷ lệ tinh trùng có hình dạng bình thường thấp hơn 4%.
2. Sự chuyển động của tinh trùng: tỷ lệ tinh trùng chuyển động bình thường về phía trước chưa đến 30%.
3. Thể tích tinh dịch: thấp hơn chỉ số bình thường.
4. Số lượng tinh trùng: thấp hơn bình thường, thậm chí không tìm thấy tế bào tinh trùng nào trong mẫu.
5. Màu sắc tinh dịch: tinh dịch có màu đỏ.
6. Các tế bào lạ: số lượng bạch cầu cao hơn bình thường (leukocytospermia hoặc pyospermia) có thể do nhiều nguyên nhân.

Kết quả xét nghiệm tinh dịch đồ bất thường phản ánh điều gì?

Kết quả tinh dịch đồ bất thường giúp phát hiện những vấn đề vô sinh ở nam giới. Chẳng hạn như số lượng tinh trùng thấp, hình dạng hoặc chuyển động bất thường. Tuy nhiên, tùy thuộc vào những phát hiện ban đầu, bác sĩ sẽ đề nghị các xét nghiệm bổ sung để tìm nguyên nhân khiến số lượng tinh trùng thấp và các yếu tố khác gây vô sinh nam, từ đó lên phương án điều trị phù hợp. Xét nghiệm bổ sung gồm:

• Siêu âm bìu: đây là phương pháp không xâm lấn để quan sát tinh hoàn, mào tinh hoàn và các cấu trúc kế cận.
• Xét nghiệm nội tiết tố: xác định mức độ hormone do tuyến yên và tinh hoàn sản xuất. Những hormone này đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển giới tính và sản xuất tinh trùng.
• Xét nghiệm nước tiểu sau xuất tinh: tinh trùng xuất hiện trong nước tiểu cho thấy tinh trùng có thể đang di chuyển ngược vào bàng quang thay vì ra khỏi dương vật trong quá trình xuất tinh (xuất tinh ngược dòng).
• Xét nghiệm di truyền: nồng độ tinh trùng cực kỳ thấp có thể do di truyền. Xét nghiệm máu giúp phát hiện những thay đổi trong nhiễm sắc thể Y - dấu hiệu của bất thường di truyền.
• Sinh thiết tinh hoàn: kết quả sinh thiết tinh hoàn cho thấy việc sản xuất tinh trùng có bình thường hay không.
• Xét nghiệm kháng thể kháng tinh trùng.
• Siêu âm qua ngã trực tràng: phương pháp kiểm tra tuyến tiền liệt và có hay không tình trạng tắc nghẽn ống dẫn tinh.

Khi kết quả tinh dịch đồ bất thường, cần làm lại tinh dịch đồ sau 3 tháng để đánh giá lại chính xác

Một số lưu ý để có kết quả tinh dịch đồ chính xác và nhanh nhất

Để có kết quả tinh dịch đồ chính xác, tinh dịch phải được kiểm tra nhanh trước khi tinh trùng chết. Do đó, bạn phải cung cấp mẫu trong phòng riêng tại phòng thí nghiệm, bằng cách thủ dâm và đựng tinh dịch của mình trong hộp đựng vô trùng. Ngoài ra, bạn sẽ được yêu cầu đi tiểu, rửa tay và dương vật trước khi lấy mẫu. Điều này giúp loại bỏ vi khuẩn trước khi thực hiện lấy mẫu. Một số lưu ý gồm:

• Không sử dụng chất bôi trơn hoặc nước bọt vì có thể gây hại cho tinh trùng.
• Đảm bảo thu thập tất cả tinh dịch khi xuất tinh. Trao đổi với bác sĩ nếu không thu đủ tinh dịch.
• Trước khi lấy mẫu xét nghiệm, cần tránh quan hệ tình dục, kể cả thủ dâm trong 3-5 ngày.
• Không uống cà phê, rượu hoặc sử dụng chất kích thích trước khi lấy mẫu.
• Trao đổi với bác sĩ về những loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng bạn đang dùng.

Xét nghiệm tinh dịch đồ ở đâu tốt và chính xác?

Khoa Nam học, Trung tâm Tiết niệu - Thận học - Nam khoa, BVĐK Tâm Anh TP.HCM quy tụ các chuyên gia đầu ngành, bác sĩ giàu kinh nghiệm, tận tâm, luôn lắng nghe, chia sẻ và thấu hiểu những vấn đề “khó nói” của người bệnh, từ đó lên phương án điều trị phù hợp. Ngoài ra, khoa còn có hệ thống phòng khám đạt tiêu chuẩn cao, phòng lấy mẫu tinh dịch riêng biệt, đảm bảo riêng tư, giúp người bệnh an tâm hơn khi trải nghiệm dịch vụ khám chữa bệnh.

Bài viết đã cung cấp những thông tin về cách đọc kết quả tinh dịch đồ? Ý nghĩa các thông số xét nghiệm. Có thể thấy xét nghiệm, phân tích tinh dịch đồ là kỹ thuật cần thực hiện nhằm kiểm tra sức khỏe sinh sản của nam giới, từ đó phát hiện và điều trị sớm những bệnh liên quan. Vì vậy, nam giới không nên chủ quan, ngần ngại đi khám khiến tình trạng kéo dài, gây khó khăn cho việc điều trị sau này.