VQG Xuân Sơn là một trong ba vùng có đa dạng sinh thái cao nhất của Việt Nam (Hoàng Liên Sơn, Bắc Trường Sơn và Tây Nguyên). Vườn có ba đỉnh núi cao trên ngàn mét: Núi Voi (1.387m), Núi Ten (1.244m) và Núi Cẩn (1.144m), nối ba đỉnh núi này tạo thành một tam giác với mỗi cạnh gần 5km. VQG Xuân Sơn có hệ động, thực vật phong phú và đa dạng: Tại đây hiện có 365 loài động vật, trong đó có 46 loài ghi trong Sách đỏ Việt Nam và 18 loài ghi trong Sách đỏ Thế giới; Các loài đặc trưng cho hệ động vật Tây Bắc như voọc xám, vượn chó, cầy bạc má, sóc bụng đỏ đuôi trắng, gấu, báo,... các loài chim như: gà lôi, gà tiền, đại bàng đất,... . Bên cạnh đó, vườn còn có 726 loài thực vật bậc cao với 52 loài thuộc ngành quyết và ngành hạt trần, các loài tiêu biểu cho khu vực Tây Bắc như táu muối, táu lá duối, sao mặt quỷ và chò chỉ, chò vảy, nghiến, dồi, vầu đắng, kim giao (rừng chò chỉ ở Xuân Sơn là một trong những rừng chò chỉ đẹp và giàu nhất miền Bắc). Xuân Sơn còn là kho giống bản địa, kho cây thuốc khổng lồ với 665 loài cây thuốc, trên 300 loại thực vật tự nhiên có thể làm rau ăn, đặc biệt là cây rau sắng mọc tự nhiên có mật độ cao nhất miền Bắc, là một loại rau ngon, bổ có hàm lượng dưỡng chất cao - là đặc sản của VQG Xuân Sơn đang được nhân, trồng phát triển rộng.

Rừng núi bản làng tại Xuân Sơn (Ảnh: Sưu tầm)

Bên cạnh sự đa dạng của hệ động thực vật trên núi đá vôi, hệ tầng đá vôi có tuổi cách đây hàng trăm triệu năm qua quá trình phong hóa, thủy hóa đã tạo nên hệ thống 16 hang động tuyệt đẹp với thạch nhũ đẹp, đa dạng hình dáng, sắc màu; Tiêu biểu như hang Thổ Thần với những thạch nhũ muôn hình vạn trạng, kỳ bí, lung linh huyền ảo; Hang Lạng là hang dài và rộng nhất trong khu vực, có chỗ rộng tới 20m, cao 15m và dài tới 7km, đặc biệt lòng hang hun hút là một con suối ngầm với nhiều nguồn nước ngầm đổ vào dòng nóng, dòng lạnh, ăn thông tới tận hang Cỏi; Hang Na với những cánh đồng ruộng bậc thang đá, cảnh cột đá, nhũ đá soi mình trên mặt nước, đặc biệt có một khối nhũ đá buông dài xuống lòng hang khi gõ phát ra âm thanh vang, trong trẻo như tiếng đàn đá thật là huyền diệu và hấp dẫn; Ðộng Tiên là một hang ngầm trong lòng núi đá cẩm thạch dài 10km. Trong hang có đường thông gió lên thẳng đỉnh núi, làm cho không khí trong lành mát dịu, có nhiều loài cá lạ hấp dẫn. Hệ thống suối, bãi đá và thác nước cũng rất phong phú: thác Lưng Trời, thác Tô Anh, thác Tô Bun, thác Kẹm, thác Xoan…

Hang Cỏi (Ảnh Bùi Thuận)

Suối tại Bản Lấp - VQG Xuân Sơn (Ảnh: Sưu tầm)

Sức lôi cuốn của VQG Xuân Sơn ngoài cảnh quan thiên nhiên, hệ sinh thái đa dạng phong phú… còn là những giá trị văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc Dao và Mường đang sống trong vùng lõi của Vườn. Với những giá trị về cảnh quan thiên nhiên, địa chất, địa mạo, hệ thống động thực vật đa dạng phong phú và nhiều loài đặc hữu, quí hiếm cùng với những giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Dao, Mường… hiện đang được bảo tồn, lưu giữ và phát triển, VQG Xuân Sơn thực sự là một danh thắng tuyệt đẹp và điểm đến kỳ thú, hấp dẫn đối với du khách, lợi thế để phát triển loại hình du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch khám phá, nghiên cứu khoa học. Xuân Sơn đang là điểm đến nổi bật của du lịch Phú Thọ với những đặc sản của rừng hết sức bình dị nhưng lại hết sức hấp dẫn: rau sắng ngọt bổ, cá suối thơm ngon, măng đắng, đặc biệt loài gà nhiều cựa gắn với truyền thuyết gà 9 cựa trong lễ vật thách cưới của Vua Hùng đối với Sơn Tinh và Thủy Tinh là một trong các đặc sản quí hiếm và ngon, món thịt chua đặc sắc có hơn chục năm tuổi, vị rượu ngô cay nồng, hay những bữa cơm dân dã mang đậm hương vị bản địa. Tất cả đã làm nên sắc màu của Du lịch cộng đồng Vườn Quốc Gia Xuân Sơn.

Nguồn bài viết: Sổ tay Thuyết minh Hướng dẫn Du lịch Phú Thọ