Đối với tác giả, bài thơ Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm) trong chương trình Ngữ văn lớp 12 là một trong những tác phẩm quan trọng nhất, với nội dung chi tiết và giá trị nghệ thuật cao nhất, bao gồm bố cục, tóm tắt, nội dung chính, giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật, dàn ý, và phân tích.
Bài thơ Đất nước (Nguyễn Khoa Điềm) - Ngữ văn lớp 12
Nội dung chính của bài thơ Đất nước
I. Giới thiệu về tác giả Nguyễn Khoa Điềm
- Nguyễn Khoa Điềm được sinh ra vào năm 1943
- Quê quán của ông là thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điềm, tỉnh Thừa Thiên-Huế trong một gia đình trí thức có truyền thống yêu nước và cách mạng
- Năm 1955, Nguyễn Khoa Điềm sang Bắc học tại trường học sinh miền Nam
- Sau khi hoàn thành chương trình học văn học tại Đại học Sư phạm Hà Nội vào năm 1964, ông trở về Nam tham gia vào phong trào học sinh, sinh viên của thành phố, đóng góp vào công cuộc xây dựng cơ sở cách mạng, viết báo, và làm thơ.
- Sau thời kỳ thống nhất đất nước, ông tiếp tục hoạt động chính trị và văn nghệ tại Thừa Thiên - Huế
- Trong năm 2000, ông đã được trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật
- Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước
- Các tác phẩm nổi bật của ông bao gồm Đất ngoại ô, Mặt đường khát vọng, Ngôi nhà có ngọn lửa ấm, Thơ Nguyễn Khoa Điềm, và Cõi lặng
- Phong cách thơ của ông kết hợp giữa cảm xúc sâu sắc và suy tư tri thức về đất nước và con người Việt Nam
II. Giới thiệu về tác phẩm Đất nước
1. Hoàn cảnh sáng tác
- Tác phẩm Mặt đường khát vọng được viết vào năm 1971 tại chiến khu Trị - Thiên, thể hiện sự thức tỉnh của thanh niên đô thị ở miền Nam về non sông, đất nước, và sứ mệnh của thế hệ mình trong cuộc chiến chống Mỹ xâm lược.
- Đoạn trích từ bài hát “Đất nước” nằm ở đầu chương V của tác phẩm
2. Cấu trúc (2 phần)
- Phần 1 (từ đầu đến “Làm nên đất nước muôn đời”): Miêu tả về cuộc sống bình dị, gần gũi của đất nước từ nhiều khía cạnh
- Phần 2 (phần còn lại): Truyền thống ý chí dân tộc về đất nước
3. Ý nghĩa của tác phẩm
Đoạn trích thể hiện quan điểm mới lạ của tác giả về đất nước thông qua việc khám phá những vẻ đẹp sâu xa trên nhiều phương diện: lịch sử, địa lý, văn hóa... Tư tưởng trung tâm, thấm nhuần khắp bài thơ là tư tưởng “Đất nước của nhân dân”
4. Giá trị văn học
- Phong cách thơ trữ tình, chính trị, cảm xúc sâu lắng, chân thành
- Sử dụng linh hoạt và sáng tạo các yếu tố văn hóa, văn học dân gian
III. Phân tích cấu trúc Đất nước
I. Bắt đầu
- Giới thiệu tổng quan về Nguyễn Khoa Điềm (tiểu sử, tác phẩm chính, phong cách thơ...)
- Giới thiệu về Trường ca Mặt đường khát vọng và trích đoạn từ Đất nước (hoàn cảnh ra đời, nội dung chính...)
II. Nội dung chính
1. Đặc điểm của đất nước được cảm nhận từ nhiều góc độ của cuộc sống
a) Nguồn gốc của quê hương
- Đất nước hình thành cùng với những câu chuyện dân gian
- Đất nước hình thành từ những truyền thống sâu sắc của dân tộc: truyền thống ăn trầu, buộc tóc
- Đất nước hình thành qua cuộc đấu tranh xây dựng và bảo vệ của cha ông
- Đất nước hình thành thông qua công lao sản xuất của cha ông: 'cái kèo cái cột thành tên, một nắng hai sương'
⇒ Tác giả có cái nhìn mới về nguồn gốc của đất nước, từ chiều sâu của văn hóa, lịch sử và truyền thống dân tộc.
b) Định nghĩa về quê hương
- Không gian quê hương:
+ Tác giả phân chia hai yếu tố đất và nước để hiểu biết một cách độc đáo
+ Quê hương là không gian kết nối với cuộc sống hàng ngày của mỗi người, là nơi hẹn hò, là nơi đi học, là nơi tắm gội
+ Không gian bao la với rừng và biển
+ Đó là nơi sinh sống và phát triển của toàn bộ cộng đồng dân tộc
- Dòng thời gian lịch sử của quốc gia: được nhìn thấu qua các giai đoạn từ quá khứ đến hiện tại và tương lai
- Tư duy về trách nhiệm cá nhân với quê hương: “Cần biết quan tâm và chia sẻ”, đóng góp và hy sinh để đóng góp vào sự phát triển của quốc gia
⇒ Qua cái nhìn toàn diện của nhà thơ, quê hương hiện lên không chỉ gần gũi và thân thuộc mà còn thiêng liêng, hùng vĩ và bền vững qua các thế hệ.
2. Tư tưởng cốt lõi: quê hương của nhân dân
- Thiên nhiên của quê hương không chỉ là kết quả của sức mạnh thiên nhiên mà còn là một phần của con người, do con người tạo ra:
+ Tình cảm thân thiết, lòng trung thành: núi Vọng Phu, hòn Trống Mái
+ Sự hy sinh bảo vệ quê hương: câu chuyện về Thánh Gióng
+ Gốc nguồn linh thiêng: đất tổ của Hùng Vương
+ Truyền thống hiếu học: núi Bút non Nghiên
+ Hình ảnh đẹp của quê hương: con cóc, con gà...
+ Câu chuyện về những cuộc di cư khám phá đất nước
- Lịch sử 4000 năm của dân tộc đã được tạo ra từ sự lao động mệt mỏi và cả máu và nước mắt của nhân dân:
+ Họ là những con người bình dị, nhưng luôn trung thành với tình yêu quê hương, họ vừa làm việc vừa chiến đấu hết mình.
+ Tác giả nhấn mạnh vai trò của những người vô danh trong lịch sử, khẳng định vai trò của mỗi cá nhân đối với sự phát triển của dân tộc.
- Nhân dân là người đã tạo ra và bảo vệ những giá trị vật chất và tinh thần cho đất nước: văn hóa như 'truyền hạt lúa', 'truyền lửa', 'truyền giọng nói', 'gánh theo tên xã, tên làng'... từ đó xây dựng nền móng cho sự phát triển bền vững của đất nước.
- Tư tưởng cốt lõi là tư tưởng 'Đất nước của nhân dân': 'Đất nước này là của nhân dân/Đất nước của nhân dân, đất nước của truyền thống huyền thoại'. Đất nước được thể hiện thông qua tâm hồn con người: biết yêu thương, biết trân trọng tình nghĩa, công lao và biết chiến đấu vì đất nước. Tư tưởng 'Đất nước của nhân dân' của Nguyễn Khoa Điềm được kế thừa và phát triển trong thời đại mới, thời đại chống Mĩ cứu nước.
III. Tổng kết
- Tái khẳng định giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của đoạn trích.
+ Nội dung: bài thơ thể hiện cách nhìn mới mẻ, độc đáo về đất nước từ nhiều góc độ khác nhau: văn hóa, lịch sử, địa lí... Từ đó, nhấn mạnh tư tưởng 'Đất nước của nhân dân'.
+ Nghệ thuật: thể hiện giọng thơ trữ tình, chính trị đậm đà, dồi dào cảm xúc, sử dụng hình ảnh và yếu tố văn hóa dân gian....
- Bài học cho thế hệ trẻ ngày nay: đất nước luôn hiện diện một cách dễ thương, thân quen và thường xuyên trong cuộc sống hàng ngày của mỗi người, do đó, chúng ta hãy thể hiện lòng yêu nước từ những hành động nhỏ nhất.
