Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Thạc sĩ, Bác sĩ Trương Thành Tâm - Bác sĩ Nhi khoa - Khoa Nhi - Sơ sinh - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng. Bác sĩ Tâm đã có 15 năm kinh nghiệm làm việc trong lĩnh vực Nhi khoa.
Nhiễm trùng tai ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ xảy ra rất phổ biến, đặc biệt là sau khi trẻ bị cảm lạnh hoặc cúm. Các dấu hiệu của nhiễm trùng tai bao gồm quấy khóc, đau tai, sốt và chán ăn.
1. Nhiễm trùng tai là gì?
Nhiễm trùng tai hay còn được gọi là viêm tai giữa, một bệnh nhiễm trùng tai có liên quan đến tình trạng viêm hoặc nhiễm trùng tai giữa (một túi nhỏ chứa đầy không khí phía sau màng nhĩ).
Nhiễm trùng tai ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ xảy ra rất phổ biến, đặc biệt là sau khi trẻ bị cảm lạnh hoặc cúm. Các dấu hiệu của nhiễm trùng tai bao gồm quấy khóc, đau tai, sốt và chán ăn. Tuy nhiên, hầu hết trẻ em sẽ khỏe hơn trong vài ngày sau khi được nghỉ ngơi, uống nhiều nước và dùng thuốc giảm đau không kê đơn (nếu bác sĩ khuyến nghị). Nhưng nếu trẻ từ 6 tháng trở xuống, xuất hiện các triệu chứng ở cả hai tai hoặc có các triệu chứng nghiêm trọng như sốt cao hơn 39 độ C, bạn cần đưa trẻ đến gặp bác sĩ và có khả năng trẻ cần được điều trị bằng kháng sinh.
Có một số tình trạng viêm tai giữa khác nhau, nhưng thường gặp nhất ở trẻ sơ sinh và trẻ em là viêm tai giữa cấp tính (AOM).Với loại nhiễm trùng tai này, chất lỏng bị mắc kẹt sau màng nhĩ, và các bộ phận của tai giữa bị nhiễm trùng và sưng lên. Điều này khiến tai bị đau và trẻ cũng có thể bị sốt.
2. Nguyên nhân nào gây ra nhiễm trùng tai?
Nhiễm trùng tai giữa có thể do vi khuẩn hoặc virus gây ra. Sau khi bị bệnh như cảm lạnh hoặc cúm, chất lỏng có thể tích tụ trong tai giữa, tạo điều kiện cho vi khuẩn hoặc virus di chuyển đến khu vực này sinh sôi và gây nhiễm trùng.
Thông thường, bất kỳ chất lỏng nào đi vào khu vực này sẽ nhanh chóng thoát qua vòi nhĩ, nối tai giữa với phía sau mũi và cổ họng. Nhưng nếu vòi nhĩ bị tắc - như thường xảy ra khi bị cảm lạnh, nhiễm trùng xoang ( viêm xoang) và thậm chí là dị ứng - thì chất lỏng sẽ bị kẹt trong tai giữa.
Vi trùng thích phát triển ở những nơi tối, ấm và ẩm ướt, vì vậy tai giữa chứa đầy dịch là nơi sinh sản hoàn hảo. Khi tình trạng nhiễm trùng nặng hơn, tình trạng viêm nhiễm trong và sau màng nhĩ cũng có xu hướng nặng hơn, khiến cảm giác đau đớn trở nên nghiêm trọng hơn. Trẻ cũng có thể bị sốt khi cơ thể chống chọi với nhiễm trùng.
Sử dụng núm vú giả có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng tai giữa. Trong một nghiên cứu, tỷ lệ nhiễm trùng tai thấp hơn 33% ở những trẻ không sử dụng núm vú giả.
Trẻ sơ sinh dễ bị nhiễm trùng tai hơn vì chúng có vòi nhĩ nằm ngang ngắn (khoảng 1/2 inch). Khi trẻ em lớn lên đến tuổi trưởng thành, vòi nhĩ của chúng có chiều dài gấp ba lần và trở nên thẳng đứng hơn, cho phép chất lỏng thoát ra dễ dàng hơn.
3. Dấu hiệu của nhiễm trùng tai ở trẻ sơ sinh và trẻ em
Cách dễ nhất để biết trẻ có thể bị nhiễm trùng tai (hoặc bất kỳ bệnh nào khác liên quan tới tình trạng này) hay không là quan sát sự thay đổi tâm trạng của trẻ.
Nếu trẻ quấy khóc hoặc bắt đầu khóc nhiều hơn bình thường, Nếu trẻ bị sốt (dù nhẹ hay cao), đây cũng chính là những dấu hiệu của viêm tai. Nhiễm trùng tai có xu hướng xảy ra sau khi trẻ bị cảm lạnh hoặc nhiễm trùng xoang, vì vậy bạn cần lưu ý những điều này.
Ngoài ra, trẻ bị nhiễm trùng tai thường xuất hiện các dấu hiệu sau:
- Kéo, nắm hoặc giật mạnh tai: Đây có thể là dấu hiệu cho thấy trẻ đang đau. (Em bé kéo tai vì nhiều lý do khác, vì vậy nếu em bé của bạn có vẻ ổn, có thể bé không bị nhiễm trùng tai.)
- Tiêu chảy hoặc nôn mửa: nguyên nhân gây nhiễm trùng tai cũng có thể ảnh hưởng đến đường tiêu hóa.
- Giảm cảm giác thèm ăn: Nhiễm trùng tai có thể gây khó chịu đường tiêu hóa. Chúng cũng có thể khiến bé khó nuốt và nhai. Nếu bé bị nhiễm trùng tai, bé có thể rút khỏi vú hoặc bình sữa sau vài ngụm đầu tiên.
- Chất lỏng màu vàng hoặc trắng chảy ra từ tai: Điều này không xảy ra với hầu hết trẻ sơ sinh, nhưng đó là một dấu hiệu chắc chắn của tình trạng nhiễm trùng. Nó cũng báo hiệu rằng một lỗ nhỏ đã phát triển trong màng nhĩ. (Đừng lo lắng - vết này sẽ lành sau khi điều trị xong nhiễm trùng.)
- Mùi khó chịu: Bạn có thể ngửi thấy mùi hôi từ tai của trẻ.
- Khó ngủ: Nằm xuống có thể làm cho trẻ bị nhiễm trùng tai cảm thấy đau đớn hơn.
- Sốt: trẻ có thể bị sốt trên 39 độ C
Nếu trẻ mới biết đi, đau tai thường là triệu chứng đáng chú ý đầu tiên. Trẻ dễ trở nên cáu kỉnh hoặc thường giật mạnh tai.
Ngoài các triệu chứng trên, bạn có thể nhận thấy một số biểu hiện khác ở trẻ khi bị nhiễm trùng tai, bao gồm:
- Đau đầu: Đau từ tai có thể lan lên đầu.
- Khó nghe âm thanh: Chất lỏng tích tụ trong tai giữa có thể ngăn cản bạn nghe các âm thanh khác.
- Khó khăn với sự cân bằng: Tai giúp cân bằng, vì vậy bạn có thể nhận thấy rằng trẻ có vẻ hơi loạng choạng khi bị nhiễm trùng tai.
4. Nhiễm trùng tai ở trẻ em xảy ra phổ biến như thế nào?
Nhiễm trùng tai là một trong những bệnh được chẩn đoán phổ biến nhất ở trẻ em tại Hoa Kỳ. Một nghiên cứu được thực hiện cho thấy 23% trẻ sơ sinh bị ít nhất một lần nhiễm trùng tai khi trẻ được 1 tuổi, và hơn một nửa bị ít nhất một lần nhiễm trùng tai vào năm 3 tuổi.
5. Điều trị nhiễm trùng tai ở trẻ sơ sinh và trẻ em
Điều trị nhiễm trùng tai phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng và tuổi của trẻ. Trẻ sơ sinh từ 6 tháng tuổi trở xuống và trẻ bị bệnh nặng có thể cần được điều trị bằng kháng sinh. Đối với hầu hết các trường hợp khác, các bác sĩ khuyên bạn nên chờ đợi và thăm khám trong vòng 2-3 ngày, vì bệnh nhiễm trùng tai thường sẽ tự khỏi. Khoảng 80% trẻ em mắc AOM khỏi bệnh mà không cần dùng kháng sinh.
Trong nhiều năm qua, thuốc kháng sinh được coi là hàng phòng thủ đầu tiên chống lại nhiễm trùng tai, nhưng giờ đây, các bác sĩ đang kê đơn thuốc một cách thận trọng hơn. Việc dùng thuốc kháng sinh quá thường xuyên là một điều đáng lo ngại vì nó có thể khiến trẻ dễ bị nhiễm trùng kháng thuốc.
Hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ xem liệu tình trạng của trẻ đã cần sử dụng thuốc kháng sinh hay chưa. Ngoài thuốc kháng sinh, bác sĩ có thể đề xuất một phương pháp điều trị như sau:
- Nếu con bạn từ 6 đến 24 tháng tuổi và chỉ có các triệu chứng nhẹ ở một bên tai hoặc nếu trẻ xuất hiện các triệu chứng nhẹ ảnh hưởng đến một hoặc cả hai tai, trước tiên hãy theo dõi tình trạng của trẻ. Bác sĩ cũng có thể chỉ định sử dụng một loại thuốc giảm đau không kê đơn để giúp trẻ cảm thấy dễ chịu hơn.
- Nếu tình trạng của trẻ không cải thiện trong 48 đến 72 giờ, hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ, bác sĩ có thể cân nhắc việc bắt đầu dùng kháng sinh.
Học viện Nhi khoa Hoa Kỳ (AAP) khuyến nghị điều trị nhiễm trùng tai bằng kháng sinh cho:
- Trẻ sơ sinh từ 6 tháng trở xuống; trẻ sơ sinh chưa có hệ thống miễn dịch hoàn thiện và đặc biệt dễ bị các biến chứng do AOM.
- Trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên có các triệu chứng nghiêm trọng, chẳng hạn như sốt cao hơn 39 độ C hoặc đau tai từ vừa đến nặng kéo dài ít nhất 48 giờ.
- Trẻ em từ 6 đến 24 tháng tuổi bị AOM ảnh hưởng đến cả hai tai (ngay cả khi không có triệu chứng nghiêm trọng).
Nếu trẻ cần dùng kháng sinh, hãy cho trẻ uống hết liệu trình, ngay cả khi trẻ đã cảm thấy khỏe hơn. Sau đó, hãy kiểm tra lại tai sau vài tuần để bác sĩ có thể đảm bảo rằng thuốc có tác dụng.
Nếu tình trạng của trẻ không cải thiện sau 48 đến 72 giờ dùng thuốc kháng sinh, hãy cho bác sĩ biết. Bác sĩ có thể chỉ định loại thuốc khác cho trẻ.
6. Tại sao bác sĩ lo ngại về việc kê đơn thuốc kháng sinh cho trẻ bị nhiễm trùng tai?
Các bác sĩ thường thận trọng trong việc kê đơn thuốc kháng sinh vì ngày càng có nhiều vi khuẩn kháng thuốc. Và bên cạnh việc góp phần chống lại tình trạng kháng thuốc kháng sinh, việc cho trẻ uống thuốc kháng sinh còn tiêu diệt các vi khuẩn tốt, điều cần thiết để giữ cho đường tiêu hóa khỏe mạnh.
Ngoài ra, nhiễm trùng tai có thể do vi khuẩn hoặc virus gây ra. Vì thuốc kháng sinh không có tác dụng chống lại các bệnh nhiễm trùng do vi-rút gây ra, nên các bác sĩ thận trọng hơn khi kê đơn thuốc.
Các công ty dược phẩm đã từng đi trước một bước bằng cách liên tục giới thiệu các loại thuốc mới, nhưng vi khuẩn đã biến đổi nhanh chóng để đáp ứng, khiến thuốc kém hiệu quả hơn. Các bác sĩ nói rằng cha mẹ có thể giúp chống lại vấn đề này bằng cách không yêu cầu dùng thuốc kháng sinh cho mỗi lần trẻ bị nhiễm trùng tai hoặc cảm lạnh thông thường.
Bạn nên liên hệ với bác sĩ khi trẻ xuất hiện các dấu hiệu nhiễm trùng tai đầu tiên. Nếu bác sĩ yêu cầu bạn vào, có thể bác sĩ cần xem xét tai của con bạn bằng kính soi tai. Màng nhĩ đỏ, phồng lên và chảy dịch có thể là biểu hiện của tai bị nhiễm trùng.
Bác sĩ cũng có thể kiểm tra xem màng nhĩ có di chuyển để phản ứng với một thiết bị gọi là ống soi tai khí nén, thiết bị này sẽ giải phóng một luồng không khí ngắn vào tai. Nếu nó không di chuyển, đó là một dấu hiệu khác cho thấy chất lỏng đang tích tụ trong tai giữa và có thể bị nhiễm trùng.
Cho dù phương pháp điều trị là chờ đợi theo dõi hay dùng thuốc kháng sinh, tình trạng của trẻ sẽ được cải thiện mỗi ngày. Nếu tình trạng của trẻ không tốt hơn sau 48 đến 72 giờ, hãy cho bác sĩ biết. Bạn nên cho trẻ quay lại tái khám và bắt đầu dùng thuốc kháng sinh, hoặc thay đổi thuốc kháng sinh nếu con bạn đã dùng thuốc trước đó.
7. Các biện pháp khắc phục nhiễm trùng tai
Dưới đây là một số cách để giúp con bạn cảm thấy tốt hơn khi trẻ bị nhiễm trùng tai:
- Thuốc giảm đau. cần sử dụng liều lượng chính xác khi dùng acetaminophen hoặc ibuprofen cho trẻ sơ sinh (chỉ cho ibuprofen nếu con bạn từ 6 tháng tuổi trở lên) để giúp trẻ giảm đau. Nếu con bạn dưới 3 tháng, hãy hỏi bác sĩ trước khi cho trẻ dùng bất kỳ loại thuốc nào.
- Chườm ấm. Giữ túi chườm ấm rồi đặt nhẹ nhàng lên tai của trẻ để giúp giảm đau.
- Uống nhiều nước Khuyến khích trẻ uống nhiều nước hơn, vì việc nuốt nước bọt giúp thoát dịch tai giữa và giảm áp lực đau. Nếu bạn có con nhỏ, hãy cho trẻ bú mẹ hoặc bú bình thường xuyên hơn. Khuyến khích trẻ mới biết đi hoặc trẻ lớn hơn nhấm nháp nước suốt cả ngày.
Đây là những điều không nên làm khi trẻ bị nhiễm trùng tai:
- Nếu con bạn từ 3 tuổi trở xuống, KHÔNG cho trẻ dùng thuốc ho và cảm lạnh không kê đơn (OTC) như thuốc thông mũi hoặc thuốc kháng histamine. Những loại thuốc này không những không giúp bé khỏi bệnh mà còn có thể gây ra những tác dụng phụ nguy hiểm cho trẻ nhỏ. (AAP không khuyến nghị dùng thuốc ho và cảm lạnh OTC cho trẻ em dưới 6 tuổi, mặc dù một số bác sĩ có thể đề nghị dùng thuốc này cho trẻ 4 và 5 tuổi. Bạn làm theo lời khuyên của bác sĩ.)
- Không bao giờ cho trẻ dùng aspirin vì nó khiến trẻ dễ mắc hội chứng Reye, một căn bệnh hiếm gặp nhưng có khả năng gây tử vong.
8. Cách phòng ngừa nhiễm trùng tai ở trẻ sơ sinh và trẻ em
Sau đây là các bước bạn có thể làm để giảm nguy cơ tái phát nhiễm trùng tai ở trẻ.
- Cho trẻ bú sữa mẹ trong ít nhất sáu tháng. Sữa mẹ cung cấp kháng thể chống lại nhiễm trùng tai. Một nghiên cứu lớn được công bố trên tạp chí Nhi khoa đã chỉ ra rằng trẻ em được bú sữa mẹ trong 6 tháng đầu đời ít có nguy cơ bị nhiễm trùng tai hơn trẻ không bú sữa mẹ.
- Giữ trẻ thẳng đứng khi cho trẻ bú. Giữ trẻ sao cho đầu cao hơn phần còn lại của cơ thể. Trẻ sơ sinh được cho bú khi đang nằm có nhiều khả năng bị AOM hơn.
- Bỏ núm vú giả không dùng núm vú giả cho trẻ nếu con bạn dễ bị nhiễm trùng tai. Trẻ sơ sinh từ 6 tháng tuổi trở lên có nhiều khả năng bị nhiễm trùng tai hơn nếu chúng sử dụng núm vú giả. Nhưng vì sử dụng núm vú giả trong năm đầu tiên có thể giúp bảo vệ khỏi SIDS, hãy hỏi bác sĩ chuyên khoa về thời điểm tốt nhất để cai sữa.
- Rửa tay thường xuyên. Mặc dù nhiễm trùng tai không lây nhiễm, nhưng nhiễm trùng đường hô hấp có thể dẫn đến nhiễm trùng tai. Giữ bàn tay của trẻ sạch sẽ và tránh xa những người bị nhiễm trùng đường hô hấp bất cứ khi nào có thể.
- Đảm bảo rằng trẻ được tiêm chủng đầy đủ: Chủng ngừa giúp ngăn ngừa một số bệnh có thể dẫn đến nhiễm trùng tai. Ví dụ, vắc-xin liên hợp phế cầu khuẩn đã làm giảm đáng kể số ca nhiễm trùng tai ở trẻ em. Nghiên cứu cho thấy rằng kể từ khi vắc-xin liên hợp phế cầu khuẩn có trong lịch tiêm chủng, số trẻ 3 tuổi bị ít nhất một lần nhiễm trùng tai đã giảm 20%.Nếu con bạn bị nhiễm trùng tai lặp đi lặp lại, đặc biệt là sau khi bị cúm, hãy nói chuyện với bác sĩ về việc cho trẻ tiêm chủng ngừa cúm hàng năm . (Chỉ trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên mới được tiêm phòng cúm.)
- Tránh khói thuốc: Các nhà nghiên cứu đã kết luận rằng những đứa trẻ có cha mẹ hút thuốc có nhiều khả năng bị nhiễm trùng tai và gặp các vấn đề về thính giác.Trẻ em sống với người hút thuốc có nguy cơ bị nhiễm trùng tai giữa và các vấn đề về thính giác cao hơn 37%, và nguy cơ cao hơn 62% nếu mẹ là người hút thuốc trong nhà. Trẻ em khi có mẹ hút thuốc cũng có khả năng cao cần được phẫu thuật các vấn đề về tai giữa so với những trẻ không có người hút thuốc trong gia đình.Ngay cả khi trẻ chỉ ở nhà cuối tuần với người hút thuốc cũng có thể gây hại đáng kể cho trẻ và làm tăng nguy cơ bị nhiễm trùng tai. Khói thuốc ngăn cản hệ thống miễn dịch, khiến con bạn khó chống lại nhiễm trùng hơn. Đừng để mọi người hút thuốc trong nhà của bạn và giữ trẻ tránh xa môi trường có khói thuốc.
9. Phẫu thuật ống tai có thể giúp chữa nhiễm trùng tai tái phát không?
Có khả năng. Các bác sĩ đang có ý kiến trái chiều về việc liệu có nên phẫu thuật ống tai trong trường hợp nhiễm trùng tai tái phát hay không vì không có nhiều nghiên cứu về hiệu quả của chúng và dữ liệu hiện có là không thể kết luận. Theo AAP, "Ngày càng có nhiều nghiên cứu được kiểm soát tốt hơn về việc phẫu thuật ống tai sẽ giúp xác định lợi ích và tác hại của nó."
Nếu bác sĩ của con bạn đề nghị phẫu thuật ống tai, bạn sẽ được thông báo về ưu và nhược điểm của thủ thuật. Bác sĩ có thể đề nghị phương pháp điều trị này nếu con bạn:
- Ít nhất 6 tháng tuổi
- Có vấn đề về thính giác hoặc chậm nói do nhiễm trùng tai
- Xuất hiện chất lỏng phía sau màng nhĩ trong một thời gian dài
- Không còn đáp ứng với điều trị kháng sinh
Theo AAP cho biết ống tai có thể được áp dụng cho trẻ sơ sinh (ít nhất 6 tháng tuổi) và trẻ đã có ba đợt AOM tái phát trong sáu tháng, hoặc bốn đợt trong một năm với đợt gần đây nhất xảy ra trong sáu tháng qua .
Quy trình thực hiện phẫu thuật ống tai như sau:
- Trẻ được đưa vào phòng mổ và được gây mê toàn thân.
- Bác sĩ tai mũi họng (bác sĩ tai mũi họng) rạch một đường nhỏ trên màng nhĩ và hút chất lỏng ra ngoài.
- Bác sĩ đưa một ống nhỏ vào khe.
- Ống giải phóng áp suất và hoạt động như một lỗ thông hơi, cho không khí vào và chất lỏng ra ngoài, do đó vi khuẩn không thể sinh sôi.
- Trẻ sẽ thức dậy trong phòng hồi sức.
Giống với bất kỳ cuộc phẫu thuật nào, phẫu thuật ống tai cũng có thể xuất hiện một số rủi ro như:
- Các biến chứng do gây mê;
- Chảy máu;
- Nhiễm trùng;
- Các ống đôi khi có thể tự rơi ra;
- Tăng nguy cơ tổn thương màng nhĩ.
Nhiễm trùng tai ở trẻ nhỏ và trẻ sơ sinh có thể chuyển nặng hoặc nếu không được điều trị có thể làm vỡ màng nhĩ của trẻ. Các vết rách không xảy ra thường xuyên và thường mau lành, nhưng điều quan trọng là phải theo dõi với bác sĩ để đảm bảo nhiễm trùng đã hết và màng nhĩ đang lành lại.
Nhiễm trùng tai tái phát nhiều lần đôi khi có thể gây mất thính lực và để lại sẹo. Và trong một số rất hiếm các trường hợp, nhiễm trùng tai không được điều trị sẽ dẫn đến viêm xương chũm (nhiễm trùng hộp sọ sau tai) hoặc viêm màng não.
Ngay khi bé có những triệu chứng của viêm tai giữa, bạn nên đưa trẻ đến gặp các bác sĩ chuyên khoa sớm để được khám và tư vấn điều trị kịp thời.
Nguồn tham khảo: babycenter.com
Video đề xuất:
Viêm tai giữa có ảnh hưởng gì đến bé không?
